«Ένοχοι» οι γονείς για για τη βία των ανηλίκων
Οι διαπληκτισμοί στην οικογένεια και η έλλειψη στοργής και σεβασμού
γεννούν παράνομες συμπεριφορές τόσο στην παιδική ηλικία όσο και στην ενηλικίωση.
PEΠOPTAZ: ΓKEΛY AΛMAΛIΩTOY - KAΛAMΠAΛIKΗ
Oι διαταραγμένες σχέσεις των γονέων, οι οποίες χαρακτηρίζονται από ψυχολογική ανωριμότητα, εχθρότητα, διαπληκτισμούς και βιαιοπραγίες, καθώς επίσης και από έλλειψη στοργής, εμπιστοσύνης και σεβασμού τόσο ανάμεσά τους όσο και απέναντι στα παιδιά τους, είναι οι μεγάλοι «ένοχοι» -σε ποσοστό 95,5%- για την εκδήλωση παραβατικών συμπεριφορών από τα νεαρά μέλη της οικογένειας (κυρίως για τα αδικήματα που αφορούν παραβάσεις περί ναρκωτικών).
Επιπροσθέτως η απόρριψη, η υποτίμηση και η αδιαφορία που δέχεται ένα παιδί από τους γονείς του αποτελούν -σε ποσοστό 99,9%- σημαντικά αίτια γένεσης παράνομης συμπεριφοράς στην πορεία της ζωής του.
Tα παραβατικά άτομα (άνδρες και γυναίκες) που βίωσαν τη μητρική απουσία ή αδιαφορία κατά την περίοδο που ήταν ανήλικα διακατέχονται από συναισθηματικό κενό και αδιαφορία για τους γύρω τους.
Οι άνδρες παραβάτες που γνώρισαν στην παιδική οικογενειακή ζωή τους βίαιη συμπεριφορά από τον πατέρα, τόσο οι ίδιοι όσο και η μητέρα τους, ναι μεν επικρίνουν κάτι τέτοιο, ωστόσο -όπως αποδεικνύεται- τελικώς αντιδρούν «καθ εικόνα της πατρικής προσωπικότητας», με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Τα παραπάνω είναι από τα βασικά συμπεράσματα μιας εμπεριστατωμένης έρευνας της εγκληματολόγου κυρίας Eυτυχίας Kατσιγαράκη (που δημοσιεύτηκε στο νομικό περιοδικό «Ποινικός Λόγος», τεύχος Σεπτεμβρίου - Οκτωβρίου).
Σε αυτήν αναλύεται το προφίλ του ανήλικου αλλά και του ενήλικου παραβάτη εγκλείστου (άνδρα και γυναίκας) σε σχέση με τα αίτια του οικογενειακού περιβάλλοντος ανατροφής όπου έζησε κατά την παιδική ηλικία, και τα οποία «ενοχοποιούνται» ότι συνέβαλαν στην παράνομη συμπεριφορά του.
Τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από την έρευνα αποτελούν σημαντικό δείγμα εγκλείστων σε φυλακές της χώρας (ανδρών και γυναικών).
Συγκεκριμένα πραγματοποιήθηκαν 426 συνεντεύξεις με παραβατικά άτομα, εκ των οποίων:
Οι 119 ήταν ανήλικοι.
Οι υπόλοιποι 307 ήταν ενήλικοι υπότροποι που κατά την περίοδο της ανηλικότητάς τους τέλεσαν αδικήματα σχετιζόμενα με μία από τις εξής κατηγορίες:
1. Αδικήματα κατά της ζωής και της σωματικής ακεραιότητας.
2. Κατά της ιδιοκτησίας.
3. Κατά της γενετήσιας ελευθερίας (βιασμός, ασέλγεια κ.λπ.).
4. Αδικήματα παράβασης του νόμου περί ναρκωτικών.
Οι συνεντεύξεις έγιναν σε 12 από τις 30 φυλακές της χώρας.
Μέσα σ' αυτές συμπεριλαμβάνονται τρία σωφρονιστικά καταστήματα στα οποία κρατούνται ανήλικα αγόρια και ένα στο οποίο εγκλείονται κορίτσια.
Επίσης συμπεριλαμβάνονται οι Δικαστικές Φυλακές Τρίπολης (στην οποία κρατούνται άτομα που έχουν τελέσει αδικήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας), καθώς και η Δικαστική Φυλακή Πατρών.
Τα υπόλοιπα καταστήματα κράτησης επιλέχθηκαν τυχαία για τη δειγματοληψία.
Στις συνεντεύξεις χρησιμοποιήθηκε ερωτηματολόγιο που περιελάμβανε ερωτήσεις κλειστού και ανοιχτού τύπου. Οι τελικές συνεντεύξεις πραγματοποιήθηκαν σε χώρους των φυλακών και ολοκληρώθηκαν το πρώτο τρίμηνο του 2003.
Όπως αναφέρει η εγκληματολόγος στην έρευνά της, η ίδια ήταν παρούσα στην πλειονότητα αυτών των συνεντεύξεων με το ερευνώμενο άτομο. Αυτή η διαδικασία έγινε με τη μορφή της φιλικής συζήτησης.
Επίσης, με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίστηκε όσο το δυνατόν περισσότερο και η αξιοπιστία των απαντήσεων που σχετίζονταν με ευαίσθητα ερωτήματα.
Το τελικό μέγεθος του δείγματος της παρούσας έρευνας σε διάφορα καταστήματα κράτησης της χώρας και η κατανομή του σε σχέση με τα προαναφερόμενα αδικήματα απεικονίζονται στον διπλανό πίνακα.
Παράπονα και πίκρα για τα χαμένα παιδικά χρόνια
Η εγκληματολόγος κυρία Eυτυχία Kατσιγαράκη περιγράφοντας την προσωπική
εικόνα που η ίδια αποκόμισε κατά τη διάρκεια των συνεντεύξεων με τους
έγκλειστους παραβάτες επισημαίνει ότι έδειχναν ιδιαίτερα συγκινημένοι,
καθώς θυμούνταν την παιδική και εφηβική ζωή τους κοντά στην οικογένειά
τους.
Συγκεκριμένα, οι αναφορές τους στην παιδική οικογενειακή
ζωή, στις συνθήκες διαβίωσής τους και στις σχέσεις τους με τους γονείς
τους ξεχείλιζαν από «πικρία και παράπονο για τα στερημένα -από υλική,
συναισθηματική και ψυχική άποψη- παιδικά τους χρόνια».
Επίσης στην
πλειονότητά τους «δήλωναν ότι η πράξη που είχαν τελέσει ήταν πράγματι
λανθασμένη, αλλά αναπόφευκτη στη δική τους περίπτωση».
Αδιαφορία
Άλλη διαπίστωση ήταν ότι τα παραβατικά άτομα που αποτέλεσαν το δείγμα
(άνδρες και γυναίκες), και τα οποία βίωσαν την απουσία ή την αδιαφορία
της μητέρας κατά την περίοδο που ήταν ανήλικα, ως προσωπικότητες
διακατέχονταν από έλλειψη αξιών, συναισθηματική αδιαφορία για τους
άλλους και γενικά από συναισθηματική φτώχεια στην προσωπική ζωή τους.
Eπιπροσθέτως,
τα άτομα έδειχναν να προτιμούν τις «απολαύσει» της στιγμής (ειδικώς
εκείνοι που είχαν τελέσει αδικήματα κατά της ιδιοκτησίας και κατά της
γενετήσιας ελευθερίας), χωρίς να ενδιαφέρονται για τις συνέπειες των
πράξεών τους.
Όπως αναφέρεται στην έρευνα της εγκληματολόγου, «η έννοια του άλλου δεν υπήρχε στη συλλογιστική τους».
Εξάλλου σε άλλο σημείο η ερευνήτρια επισημαίνει ότι, στο μέτρο που η ίδια
μπόρεσε να αντιληφθεί στο πλαίσιο των συζητήσεων μαζί τους, «...οι
σχέσεις τους με τον άλλον φαίνεται να έχουν οικοδομηθεί έχοντας ως βάση
το δικό τους παροδικό συμφέρον, την καχυποψία, την αυτοπροστασία, καθώς
και την έλλειψη αισθημάτων ενοχής ή συμπόνιας. Γι αυτό ο μόνος
σημαντικός άλλος -όπως δήλωσαν κατά την έρευνα- είναι ο εαυτός τους».
Οκτώ στους 10 έγκλειστους βίωσαν «διαταραγμένη» οικογενειακή ζωή
Από την ανάλυση των απαντήσεων των κρατουμένων -όπως επισημαίνεται στην
έρευνα της εγκληματολόγου κ. Eυτυχίας Kατσιγαράκη- προέκυψε ότι υπάρχει
σημαντική σχέση ανάμεσα στο είδος του αδικήματος που διέπραξαν οι
ερωτώμενοι έγκλειστοι και στις οικογενειακές μεταβλητές οι οποίες
συνέβαλαν ώστε να οδηγηθούν στην παρανομία.
Αυτές οι οικογενειακές παράμετροι εντοπίζονται κυρίως:
Στην
έλλειψη φροντίδας των γονιών (δεν ήταν κοντά σε δύσκολες στιγμές),
στις
μεθόδους πειθαρχίας που εφάρμοζε η μητέρα, στην έλλειψη ποιότητας που
είχαν οι δύο σύζυγοι γονείς, στους πλημμελείς ελέγχους των γονέων (δεν
ήταν ενήμεροι για τις συναναστροφές των παιδιών και για το μέρος όπου
σύχναζαν), στην κακή οικονομική κατάσταση της οικογένειας, στη γονεϊκή
απουσία λόγω διαζυγίου ή θανάτου του ενός γονέα, στο μορφωτικό επίπεδο
του πατέρα, καθώς και στην ύπαρξη παραβατικού ιστορικού στην οικογένεια.
Ειδικότερα,
όπως τονίζεται στην έρευνα, «η χαμηλή ποιότητα» της σχέσης των γονέων
«σε συνδυασμό με την πλημμελή άσκηση του γονεϊκού ρόλου, ιδιαίτερα στην
τέλεση αδικημάτων παράβασης του νόμου περί ναρκωτικών», αποτελούν «τον
βασικότερο συνδετικό κρίκο» για την εκδήλωση παραβατικών συμπεριφορών
από τα νεαρά μέλη της οικογένειας.
Ο πάνω πίνακας (επάνω) απεικονίζει τις οικογενειακές μεταβλητές που συμβάλλουν στην εκδήλωση παραβατικής συμπεριφοράς:
Eπίσης, σημαντικό ρόλο στην εκδήλωση παραβατικών συμπεριφορών έχουν:
1.
H χαμηλή συναισθηματική διαθεσιμότητα από τους γονείς στα παιδιά λόγω
«διάβρωσης της ενδοσυζυγικής σχέσης», η οποία οδηγεί στις κακές
ενδοοικογενειακές σχέσεις και στη διακοπή της επικοινωνίας μεταξύ γονέων
- συζύγων και γονέων - παιδιών.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της εν
λόγω έρευνας, οι έγκλειστοι του δείγματος περιγράφοντας την
οικογενειακή ζωή τους έκαναν λόγο:
0- Tο 85% για «διαταραγμένη» οικογενειακή ζωή.
0- Tο 58,9% για «δυστυχισμένη» οικογενειακή ζωή με γονεϊκό ενδιαφέρον
«χαλαρό έως υποτυπώδες».
Είναι ενδεικτικό ότι το 75% δήλωσε ότι οι
γονείς τους δεν γνώριζαν σχεδόν καθόλου τις συναναστροφές τους.
2. Δυσλειτουργία οικογενειακών ρόλων και σχέσεων.
Πολλοί
έγκλειστοι μίλησαν για καταπιεστική συμπεριφορά εκ μέρους των γονέων
τους, που κάποιες φορές χαρακτηριζόταν με υπερβολικές απαιτήσεις.
Συγκεκριμένα,
το 58,2% υποστήριξε ότι οι γονείς ως τρόπους επιβολής ή διαπαιδαγώγησης
χρησιμοποιούσαν τον ξυλοδαρμό (σε ποσοστό 37%) ή την πρόκληση
αισθημάτων φόβου (σε ποσοστό 58,2%).
3. Η ύπαρξη οργανικών ή ψυχικών παθήσεων στην οικογένεια.
Γι αυτήν τη δυσάρεστη κατάσταση στην οικογένεια αναφέρθηκε το 21% του δείγματος των εγκλείστων.
4. Η ψυχολογική ανωριμότητα των γονέων.
Από την έρευνα διαφάνηκε (σε ποσοστό 59%) ότι η ψυχολογική ανωριμότητα των
γονέων του δείγματος των εγκλείστων οφείλεται κατά κύριο λόγο σε ψυχικά
τραύματα που είχαν οι ίδιοι από το δικό τους οικογενειακό περιβάλλον.
Παράλληλα, σε ποσοστό 35% φάνηκε ότι οι γονείς των εν λόγω κρατουμένων ακολουθούσαν λανθασμένα πρότυπα γονεϊκής συμπεριφοράς.
5. Άλλα δομικά χαρακτηριστικά που ευθύνονται για το διαταραγμένο οικογενειακό κλίμα.
Αυτά -όπως προέκυψε από την έρευνα- είναι τα εξής:
- Το χαμηλό οικογενειακό εισόδημα (79,8%).
- H part time απασχόληση του πατέρα (40%).
- Η άνεργη μητέρα (95%).
- Το μέγεθος της οικογένειας (πολυμελής οικογένεια 71,4%).
- Η σύνθεση της οικογένειας (μεικτή οικογένεια με ύπαρξη ετεροθαλών αδελφών 18,3%).
- Η δομή της οικογένειας (π.χ. μονογονεϊκή οικογένεια 56%).
Στην
έρευνα επισημαίνεται ότι τα προαναφερόμενα αρνητικά στοιχεία σε πολλές
περιπτώσεις οδήγησαν σε νέα οικογενειακά προβλήματα, όπως αλκοολισμό,
ναρκωτικά, ψυχολογικές καταστάσεις κ.ά., τα οποία -όπως σημειώνεται-
«περιέπλεξαν ακόμα περισσότερο την όλη περιρρέουσα ατμόσφαιρα,
δημιουργώντας έτσι έναν φαύλο κύκλο, μέσω του οποίου η εκδήλωση στην
οικογένεια μιας παραβατικού τύπου συμπεριφοράς ήταν πλέον ορατή».
ΠAPABATIKOI ANΔPEΣ
Η σχέση με τον πατέρα και οι ξυλοδαρμοί
Οι παραβατικοί άνδρες (τους δείγματος της έρευνας), που είχαν ζήσει μια
βίαιη συμπεριφορά από τον πατέρα τους, μιλώντας για την παιδική
οικογενειακή ζωή εκδήλωναν έντονο θυμό και έντονη επιθετικότητα, αλλά
παράλληλα θλίψη και πικρία.
Πολλοί από τους συγκεκριμένους
εγκλείστους είπαν στις συνεντεύξεις ότι η βίαιη συμπεριφορά του πατέρα
εκδηλωνόταν απέναντι στους ίδιους, προσθέτοντας όμως ότι το κυρίως θύμα
«των βίαιων διαθέσεών του» ήταν η μητέρα τους (ειδικά στις περιπτώσεις
που ο πατέρας δεν δούλευε και ήταν μέθυσος).
Επίσης αναφερόμενοι
στην κοινωνία εξέφραζαν συναισθήματα θυμού, μικρότερης όμως έντασης σε
σχέση με εκείνη που εξέφραζαν για τον πατέρα τους.
Μίμιση
Ωστόσο
-όπως παρατηρείται από τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας- «η βίαιη
και τιμωρητική απέναντί τους πατρική στάση δεν στάθηκε εμπόδιο στο να μη
μιμηθούν το μοντέλο της πατρικής συμπεριφοράς (ακόμα και κατά τη
διάρκεια του εγκλεισμού τους).
Έχοντας βέβαια την εικόνα του
πατέρα ως κατευθυντήριο επινόημα, είναι αναμενόμενο ο εσωτερικός κόσμος
τους να έχει σχηματιστεί με βάση τις αξίες που τους δόθηκαν, η παρουσία
των οποίων έγινε αισθητή μέσα από το βίαιο και τιμωρητικό πατρικό
πρότυπο συμπεριφοράς.
Kατά συνέπεια με γνώμονα τις εικόνες που
βίωσαν κατά τη διάρκεια παραμονής τους στην οικογενειακή στέγη, δυστυχώς
έμαθαν να αντιδρούν καθ εικόνα της πατρικής προσωπικότητας, με ό,τι
αυτό συνεπάγεται».
TI ΠPEΠEI NA ΓINEI
Κατά την άποψη της εγκληματολόγου κυρίας Kατσιγαράκη, «το αντικείμενο των
προσπαθειών θα πρέπει να είναι επικεντρωμένο στο ίδιο το παραβατικό
άτομο και στους τρόπους οι οποίοι θα βοηθήσουν να αναπληρώσει τα
συναισθηματικά και γνωστικά κενά του».
Πώς όμως μπορεί να γίνει αυτό;
Kατά
την ίδια επιστημονική ερευνήτρια, «για να γίνουν πραγματικότητα οι
παραπάνω σκέψεις απαραίτητη προϋπόθεση είναι ότι ο άξονας σχεδιασμού της
αντιπαραβατικής πολιτικής θα πρέπει να βασίζεται στην πρόληψη και όχι
στην καταστολή».
Όπως καταλήγει η κ. Eυτυχία Kατσιγαράκη, «το εγχείρημα είναι οπωσδήποτε δύσκολο, όμως αξίζει τον κόπο να προσπαθήσουμε!».
