Η ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΤΗΤΑΣ

...Ο Freud περιγράφει τη γυναικεία σεξουαλικότητα σαν ένα "αίνιγμα", μία σκοτεινή ανεξερεύνητη ήπειρο. Η Εstela Welldon μας ανοίγει το δρόμο για να εξερευνήσουμε αυτή τη σκοτεινή Ήπειρο. Στο βιβλίο αυτό αμφισβητεί την παραδοσιακή ψυχαναλυτική θέση ότι οι άνδρες είναι διαστροφικοί και οι γυναίκες νευρωσικές, όπως επίσης και την κοινωνικοπολιτική άποψη που τοποθετεί τις γυναίκες στη θέση του θύματος και τους άνδρες στη θέση του θύτη.

Για τις γυναίκες, η γυναικεία τους φύση, η μητρότητα και η γυναικεία σεξουαλικότητα αποτελούν έννοιες στενά συνδεδεμένες και αναπόσπαστες η μία από τις άλλες. Σε αντίθεση με τους άνδρες, οι γυναίκες δεν επικεντρώνουν τη σεξουαλικότητά τους μόνο σε ένα όργανο, αλλά έχουν επίγνωση της παρουσίας της σε ολόκληρο το σώμα τους.

Η Estela Welldon εξετάζει τη γυναικεία σεξουαλικότητα και τις διαστροφές της από μια μοναδική γυναικεία σκοπιά και δείχνει ότι η δαιφορετική ψυχοφυσιολογία των δύο φύλων καθορίζει και τη διαφορετική διαστροφική συμπεριφορά τους. Στο κέντρο της γυναικείας διαστροφής τοποθετεί τη διαστροφική μητρότητα, τη διαστρέβλωση της μητρικής λειτουργίας.

Η Estela Welldon, υπερβαίνοντας το διχασμό "μητέρα-αγία/μητέρα-πόρνη", αποκαλύπτει τη διχασμένη εικόνα της γυναικείας σεξουαλικότητας για να την επανενοποιήσει, δίνοντας έτσι στη γυναίκα τη θέση που της ανήκει: ούτε θύμα ούτε θύτης, αλλά ένα αυτούσιο, ανεξάρτητο και υπεύθυνο ον, με τις δικές του δυνάμεις και αδυναμίες, και με τη δική του ιδιαίτερη σεξουαλικότητα.

ΠΗΓΗ

«Πρόληψη της ενδοοικογενειακής βίας, η βία απέναντι στο παιδί»
"Η ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΤΗΤΑΣ"

Απόσπασμα εργασίας

Στις περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης στο εσωτερικό της οικογένειας ανήκει μία ιδιάζουσα όσο και ζοφερή κατηγορία, η οποία προκαλεί την αποστροφή του κοινού, η κατηγορία αυτή αφορά την σεξουαλική κακοποίηση εκ μέρους της μητέρας. Σαφέστατα και η ενδοοικογενειακή σεξουαλική κακοποίηση αποτελεί μία πράξη η φύση της οποίας είναι αποκρουστική και προκαλεί την οργή της κοινής γνώμης. Ο βασικός λόγος είναι ότι έρχεται σε πλήρη αντίθεση σχετικά με τις παγιωμένες και κοινωνικά αποδεκτές απόψεις που αφορούν την μητρότητα και την κοινωνική της σημασία.

Σύμφωνα με έρευνες που εντοπίζονται τόσο στην ελληνική όσο και στην ξενόγλωσση βιβλιογραφία, ο δράστης σε μία αιμομικτική οικογένεια τις περισσότερες φορές είναι ο πατέρας, ενώ η σχέση εντοπίζεται ανάμεσα σε εκείνον και την κόρη του. Ωστόσο μπορούν να υπάρξουν και αντίθετες περιπτώσεις. Η μητέρα αποτελεί σε όλες τις κοινωνίες τον ακρογωνιαίο λίθο της οικογένειας. Ένα πρόσωπο το οποίο χαίρει τον σεβασμό και την εκτίμηση όλων, καθώς προσφέρει την ίδια τη ζωή. Ενώ η εξιδανίκευση της εικόνας της μητέρας ενισχύεται και από θρησκευτικές πεποιθήσεις. Είναι ένα ιερό πρόσωπο οι πράξεις του οποίου έχουν ως κίνητρο, το συμφέρον του παιδιού.

Χαρακτηριστικό της είναι η παρουσία στη ζωή του παιδιού, όπου του προσφέρει αγάπη και στοργή.

Η συγγραφέας Estela Weldon στο βιβλίο της «η σκοτεινή πλευρά της μητρότητας», περιγράφει περιπτώσεις μητέρων, οι οποίες αιμομικτούν με τα παιδιά τους. Η Weldon προσπαθεί να αποσαφηνίσει τα αίτια αυτής της συμπεριφοράς και να καθορίσει τους παράγοντες επίδρασης.

Όσο περίεργο και αν ακούγεται, η μητρότητα προσφέρει σε ορισμένες γυναίκες ένα εξαιρετικό μέσο για να ασκήσουν διαστροφικές και διαστρέφουσες στάσεις στα παιδιά τους και να εκδικηθούν την μητέρα τους.111 

Η έννοια της διαστροφής στην επιστήμη της ψυχανάλυσης αρχικά είχε άμεση σχέση και αναφερόταν στην σεξουαλικότητα, ενώ συγγραφείς έκαναν λόγο για μία έννοια πολύ πλατιά η οποία περιλαμβάνει κάποιες επιμέρους κατηγορίες όπως, διαστροφές της ηθικής (παραβατική συμπεριφορά), των κοινωνικών ενστίκτων (πορνεία), του ενστίκτου της διατροφής (βουλιμία, διψομανία). Αυτό όμως το οποίο προκαλεί περιέργεια είναι το γεγονός, πως πουθενά δεν αναφέρεται η διαστροφή του μητρικού ενστίκτου. Μία πιθανή αιτία είναι ίσως η εξιδανικευμένη άποψη η οποία ισχύει σχετικά με το κοινωνικό πρότυπο της μητέρας. Αυτό που ίσως διέφευγε είναι το γεγονός, ότι οι μητέρες προέρχονται και εκείνες από κάποια μητέρα μεταφέροντας έτσι διαφορετικές εμπειρίες και βιώματα. Η διαστροφική – επιθετική τους συμπεριφορά κινητοποιείται από μία τάση εκδίκησης των δικών τους μητέρων.

111Estela Weldon, << Η σκοτεινή πλευρά της μητρότητας >>, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1997, σελ. 116 113

Μητέρες που κατά την παιδική τους ηλικία είχαν μητέρες με ισχυρό Υπερεγώ αποκτούν μία ολοκληρωτική, απόλυτη σχεδόν «καταβρωχθιστική» σχέση με τα παιδιά τους. Μεταφέρουν με τρόπο ασυνείδητο στο παιδί τις εμπειρίες τις οποίες έζησαν. Άνθρωποι που πέρασαν επώδυνες και ταπεινωτικές εμπειρίες με τους γονείς τους, έχουν υποσχεθεί ενδόμυχα στον εαυτό τους να μην συμπεριφερθούν ποτέ με τον ίδιο τρόπο. Το ασυνείδητο όμως εξαπατά ανελέητα τον άνθρωπο και χωρίς καμία προειδοποίηση μπορεί να αναδυθεί κάτι που ξαφνιάζει και έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την προσωπικότητα του ατόμου.

Η δυνατότητα του απόλυτου ελέγχου, που δίνει η μητρότητα, δημιουργεί γόνιμο έδαφος σε κάποιες γυναίκες οι οποίες έχουν βλαβερές τραυματικές εμπειρίες στη ζωή τους, να εκμεταλλευθούν και να κακοποιήσουν τα παιδιά τους. Έτσι δημιουργούνται οι μητέρες των διασεξουαλικών και πάνω από όλα των σεξουαλικά διαστροφικών ανδρών. Ο τύπος αυτός αιμομιξίας εξαρτάται από την ψυχοσύνθεση και την προσωπικότητα της κάθε μητέρας. Αναφορικά με την μητρική συμπεριφορά και αντιμετώπιση προς το παιδί, εντοπίζονται δύο τύποι μητρικής φροντίδας. Ο ρυθμιστικός όπου, η μητέρα περιμένει από το παιδί να προσαρμοστεί σε αυτή και ο διευκολυντικός, όπου η μητέρα προσαρμόζεται στις απαιτήσεις και κυρίως στις ανάγκες του. Βέβαια σε όλες τις περιπτώσεις η ψυχική υγεία της μητέρας είναι καθοριστική για την ανάπτυξη του παιδιού.

Πολλές φορές η μητρότητα επιλέγεται για ασυνείδητους διαστροφικούς λόγους. Ο στόχος είναι η απόκτηση εξουσίας και πλήρους ελέγχου απέναντι σε ένα άτομο. Η γυναίκα γνωρίζει ότι με την μητρότητα αποκτά αυτομάτως το ρόλο του εξουσιαστή. Με αυτό τον τρόπο έχει πλέον τον πλήρη έλεγχο ενός πλάσματος. Υπάρχουν γυναίκες οι οποίες, έχουν διαστροφικές τάσεις προς τη λειτουργία της μητρότητας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, όταν αρχίσουν να αισθάνονται πως το σώμα του μωρού καταλαμβάνει το δικό τους. Η προβληματική μητέρα μπορεί να έχει διαστροφικά ασυνείδητα κίνητρα για να μείνει έγκυος και έτσι χειρίζεται το σώμα της διαστροφικά.112

Σχετικά με την εξουσιαστική μητέρα, η οποία κατέχει τον πλήρη έλεγχο του παιδιού της, η Weldon αναφέρει το καίριο παράδειγμα της Μήδειας. Η Μήδεια ένα χαρακτηριστικό πρόσωπο από τον χώρο της μυθολογίας και της λογοτεχνίας, δεν αποτελεί μόνο παράδειγμα της δύναμης της μητρότητας, αλλά και του «βιολογικού ρολογιού» που καθορίζει τις πράξεις της γυναίκας. Η Μήδεια είναι ιδιαίτερα ευφυής, κατέχει εξουσία, αγαπιέται είναι ερωτευμένη. Όταν απότομα και αναπάντεχα χάνει τα πάντα, συνειδητοποιεί τη μοναδική δύναμη που της απέμεινε. Η δύναμη αυτή είναι τα παιδιά της, τα οποία γίνονται στόχοι της εκδίκησης της εναντίον του πατέρα τους του Ιάσονα. Όταν εγκαταλείπεται από τον Ιάσονα, η Μήδεια με επιδεξιότητα και πανουργία επινοεί ένα σχέδιο για να τον πληγώσει όσο το δυνατόν περισσότερο, αποφασίζει να σκοτώσει τα παιδιά τους. Τόσο μεγάλη είναι η απελπισία της, ώστε νιώθει δικαιολογημένη για τις πράξεις της και καταφέρνει να ολοκληρώσει το τρομερό της σχέδιο μέσα σε εικοσιτέσσερις ώρες. 113

112Estela Weldon, << Η σκοτεινή πλευρά της μητρότητας >>, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1997, σελ. 125
113 Estela Weldon, << Η σκοτεινή πλευρά της μητρότητας >>, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1997, σελ. 127

Η διαστροφική μητρότητα συνιστά το αποτέλεσμα της κατάρρευσης κάποιων εσωτερικών ψυχικών δομών, όπου η μητέρα νιώθει ανίκανη συναισθηματικά και δεν μπορεί να αντεπεξέλθει στις τεράστιες ψυχολογικές και σωματικές απαιτήσεις του παιδιού της, αλλά ταυτόχρονα είναι ανίσχυρη και αδύναμη να ικανοποιηθεί από άλλες πηγές. Το μόνο καταφύγιο το οποίο, πιστεύει ότι της προσφέρεται, είναι η ακατάλληλη διαστροφική συμπεριφορά. Η διαστροφική μητέρα βιώνει την διαστροφική συμπεριφορά, σαν την μοναδική δύναμη που της απέμεινε, ασκεί αποκλειστική, σωματική και ψυχοσυναισθηματική εξουσία πάνω στο παιδί. Γι’αυτό, λοιπόν, οι κύριες αιτίες της διαστροφικής μητρότητας είναι η συναισθηματική ανισορροπία και η ανεπαρκής εξατομίκευση, που μεταδίδονται δια μέσου μίας διαδικασίας η οποία επεκτείνεται σε τουλάχιστον τρεις γενιές. Ωστόσο ένα μερίδιο ευθύνης αποδίδεται και στην κοινωνία. Ολόκληρη η κουλτούρα μας, υποστηρίζει πως τα παιδιά ανήκουν αποκλειστικά στο βασίλειο της μητέρας που έχει την πλήρη κυριαρχία τους. Δυστυχώς όμως μέσω αυτού του τρόπου, ενισχύονται οι ίδιες ακριβώς ιδέες τις οποίες εκμεταλλεύεται η διαστροφική μητέρα. 114

114 Estela Weldon, << Η σκοτεινή πλευρά της μητρότητας >>, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1997, σελ. 128

Η παραβάτης αιμομίκτρια μητέρα επιτίθεται στο παιδί της αλλά ταυτόχρονα, περικυκλώνει, καταβροχθίζει και δεν αφήνει το παιδί να ξεφύγει. Ουσιαστικά πρόκειται για υποβιβασμό της προσωπικότητας του παιδιού και της προσωπικής του ελευθερίας. Η εμπειρία των ερευνητών έχει αποδείξει ότι, οι συνέπειες της μητρικής διαστροφικής συμπεριφοράς είναι ιδιαίτερα έντονες για τα παιδιά και χαράσσουν την μετέπειτα ζωή τους. Η προβληματική ενήλικη ζωή, είναι απότοκη της προβληματικής διαστροφικής συμπεριφοράς. Η πράξη και η αντίδραση δεν είναι ασυμβίβαστες αλλά συμπληρωματικές. Η αιμομιξία και η διαστροφή οδηγούν στην αναστολή της συναισθηματικής και σεξουαλικής ανάπτυξης του παιδιού, προκαλώντας με αυτό τον τρόπο μία πολύ σοβαρή αναπηρία στη μετέπειτα ζωή του. Αυτό επιβεβαιώνεται συνεχώς στην κλινική πρακτική. 115

Η «καταβρωχθιστική» τάση της μητέρας προς το παιδί της, κυρίως προς το γιο της, κορυφώνεται με την αιμομικτική της συμπεριφορά που μπορεί να εκδηλωθεί με παρατεταμένα φιλιά στο στόμα, ερεθισμό από τη μητέρα των γεννητικών οργάνων του παιδιού σαν ένα τρόπο για να ηρεμήσει, ακόμα και ολοκληρωμένη σεξουαλική επαφή. Πρόκειται για μία σοβαρή αιτία ανάπτυξης, μιας πολύμορφης διαστροφικής ψυχοπαθολογίας του παιδιού. 116

115 Estela Weldon, << Η σκοτεινή πλευρά της μητρότητας >>, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1997, σελ. 140
116 Ψωμά Αικατερίνη, << Ενδοοικογενειακή βία και παιδί >>, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, Αθήνα 2001, σελ. 39

Οι μητέρες που δείχνουν αιμομικτικές – διαστροφικές τάσεις απέναντι στα παιδιά τους, το κάνουν κυρίως κατά τα δύο πρώτα χρόνια της ζωής τους. Η μητρική αιμομιξία αποκαλύπτεται μόνο όταν τα παιδιά αρχίζουν να γίνονται βίαια. Μέχρι τότε, το μυστικό συντηρείται με την συνεργία της μητέρας. Τις περισσότερες φορές οι δράστες της αποπλάνησης έχουν υπάρξει και εκείνοι στο παρελθόν, θύματα αποπλάνησης. Η Kramer υποστηρίζει ότι, οι αιμομίκτριες μητέρες δεν επιτρέπουν στα παιδιά τους την εξατομίκευση. Θεωρεί ότι η μητρική αιμομιξία είναι κάτι παραπάνω από αμέλεια, είναι οι επαναλαμβανόμενες, σκόπιμες πράξεις της μητέρας που έχουν στόχο τον ερεθισμό του παιδιού για να ικανοποιηθούν οι ίδιες. Το παιδί μπορεί να είναι είτε αγόρι είτε κορίτσι.117

Από τις παραπάνω περιγραφές της Kramer, μπορούμε να δούμε μερικά σημαντικά χαρακτηριστικά της διαστροφής, όπως την επανάληψη και το καταναγκαστικό στοιχείο στη σεξουαλική ικανοποίηση δια μέσου, του υποβιβασμού του αντικειμένου, σε «μερικό» αντικείμενο. Ενώ ένα άλλο χαρακτηριστικό το οποίο εντοπίζεται είναι η «απογύμνωση του αντικειμένου από τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά του». Όπου η μητέρα θεωρεί το παιδί ως προέκταση του σώματος της, και μέσα από αυτό αναζητά και επιδιώκει της δική της σεξουαλική ικανοποίηση. 118

117 Estela Weldon, << Η σκοτεινή πλευρά της μητρότητας >>, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1997, σελ. 147
118 Estela Weldon, << Η σκοτεινή πλευρά της μητρότητας >>, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1997, σελ. 147

Ωστόσο παρά τα όσα σημαντικά παρατηρούνται σχετικά με την μητρική αιμομικτική, διαστροφική δράση και συμπεριφορά η έρευνα δεν έχει προχωρήσει αρκετά στο συγκεκριμένο θέμα ενώ πολλοί ειδικοί ψυχολόγοι αρνούνται να υπολογίσουν την σοβαρότητα του θέματος σε σχέση με την πατρική αιμομικτική συμπεριφορά. Επιπλέον έχει παρατηρηθεί ότι, οι γυναίκες οι οποίες απευθύνονται σε κάποιο θεραπευτή είναι ελάχιστες – και αυτές το κάνουν συνήθως με δική τους πρωτοβουλία. Αυτές οι γυναίκες ελπίζουν, ότι στο πρόσωπο του θεραπευτή θα βρουν κάποιον διατεθειμένο να καταλάβει αυτά που αισθάνονται, για την συναισθηματική σωματική σχέση τους με το παιδί τους, είτε είναι αγόρι είτε κορίτσι. Γενικά, οι μητέρες έχουν λιγότερη δυσκολία να ομολογήσουν αιμομικτικά συναισθήματα για τις κόρες τους παρά για τους γιους τους. Στη δεύτερη περίπτωση το «μυστικό» τους αποκαλύπτεται πολύ αργότερα και συνήθως από το ιστορικό του γιου, καθώς η συμπεριφορά αυτή καθορίζει την μετέπειτα σεξουαλική και ψυχοσυναισθηματική τους ανάπτυξη και ζωή. 119

Ως κυρίαρχη αιτία της μικρής σημασίας η οποία δίδεται στην μητρική αιμομιξία προβάλει η «τυφλή» εξιδανίκευση της μητρότητας από την κοινωνία. Η μητέρα είναι τόσο κοντά και βιολογικά και συναισθηματικά στο παιδί που δεν αναμένεται από αυτή καμία αμφιθυμία ή έχθρα προς αυτό. Ο πατέρας αντιμετωπίζεται από το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο με μεγαλύτερη καχυποψία, θεωρούν ότι, επωφελείται από την εξουσία του όταν εκμεταλλεύεται το σώμα και την ψυχή του παιδιού του. Οι διαφορετικές αντιδράσεις της κοινωνίας, στην μητρική και την πατρική αιμομιξία μπορεί να συνδέονται με κάποιες απροσπέλαστες διεργασίες, οι οποίες από πολύ μικρή ηλικία λειτουργούν στο ασυνείδητο και των δύο φύλων. Το γεγονός της κύησης ενός παιδιού ορίζει και δημιουργεί μία συγκεκριμένη εικόνα για την κάθε μητέρα, αυτή του άμεμπτου σχεδόν άγιου προσώπου. Αυτή ακριβώς η κατάσταση εμποδίζει την σαφέστερη και αποτελεσματικότερη διερεύνηση του φαινομένου της μητρικής αιμομιξίας. Η στάση αυτή του κοινού συμβάλει κυρίως στην διαιώνιση του προβλήματος. Ουσιαστικά επιτρέπει την παροχή ολοκληρωτικών δικαιωμάτων από τις προβληματικές – διαστροφικές μητέρες προς τα παιδιά τους.

119 Estela Weldon, << Η σκοτεινή πλευρά της μητρότητας >>, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1997, σελ. 148

Μία γενική δικαιολογία την οποία δίνει η Estela Weldon στο βιβλίο της σχετικά με την μητρική διαστροφική συμπεριφορά αφορά το αίσθημα της εξουσίας το οποίο αποδίδεται στους γονείς. Η πολιτική της εξουσίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις αιτίες της διαστροφής. Οι αιτίες της διαστροφής έχουν δύο όψεις, την ψυχοβιολογική και την κοινωνική. Είναι πιθανό ότι, η διαφορά στην αντιμετώπιση οφείλεται, στην ανικανότητα της κοινωνίας, να δει την γυναίκα ως ολοκληρωμένο άτομο. Η δυσκολία της να αποδεχθεί ότι οι μητέρες είναι σε θέση να καταχραστούν την εξουσία τους, θα μπορούσε να οφείλεται στην πλήρη άρνηση, που είναι ένας αμυντικός τρόπος για να αντιμετωπίσει την δυσάρεστη αλήθεια. 120

120 Estela Weldon, << Η σκοτεινή πλευρά της μητρότητας >>, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1997, σελ. 155

ΠΗΓΗ