Συνέντευξη με την Ελισάβετ Μπαρμπαλιού
για το βιβλίο της "Η Επιστροφή του Άνδρα"
Διαβάστε τη συνέντευξη που έδωσε στο E-Psychology.gr η Ελισάβετ Μπαρμπαλιού,
Ψυχολόγος, Ψυχοθεραπεύτρια και συγγραφέας του βιβλίου
"Η Επιστροφή του Άνδρα" που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο.
- Κυρία Μπαρμπαλιού, τι σας οδήγησε να γράψετε ένα βιβλίο για τον άνδρα;
Ανέκαθεν θεωρούσα ότι οι άνδρες διαθέτουν πολλές αθέατες πλευρές, πλευρές που αγνοούμε την ύπαρξή τους. Αφορμή στάθηκαν όμως ορισμένες κλινικές παρατηρήσεις που διαρκώς προέκυπταν στην πρακτική μου και οι οποίες στη συνέχεια πυροδότησαν το ενδιαφέρον μου για περαιτέρω έρευνα και μελέτη, προκειμένου να απαντήσω σε πολύπλοκα και δυσδιάκριτα ερωτήματα σχετικά με τις αθέατες αυτές ανδρικές πλευρές.
Ανέκαθεν θεωρούσα ότι οι άνδρες διαθέτουν πολλές αθέατες πλευρές, πλευρές που αγνοούμε την ύπαρξή τους. Αφορμή στάθηκαν όμως ορισμένες κλινικές παρατηρήσεις που διαρκώς προέκυπταν στην πρακτική μου και οι οποίες στη συνέχεια πυροδότησαν το ενδιαφέρον μου για περαιτέρω έρευνα και μελέτη, προκειμένου να απαντήσω σε πολύπλοκα και δυσδιάκριτα ερωτήματα σχετικά με τις αθέατες αυτές ανδρικές πλευρές.
Πιο συγκεκριμένα, εστιάζοντας στους τρόπους επικοινωνίας των σύγχρονων ανδρών, διαπίστωνα μια κοινή συνισταμένη: την απουσία των ανδρών στις σχέσεις τους με τους σημαντικούς άλλους. Παρατηρούσα επιπλέον ότι αυτή η απουσία είχε βιωθεί από τους ίδιους ως παιδιά, μέσα από τη συναισθηματική απουσία του πατέρα από τη ζωή τους, ενώ συγχρόνως είχε αναπτυχθεί μια συγχωνευμένη σχέση με τη μητέρα τους. Αυτήν την απουσία ξεκίνησα να μελετάω, καταγράφοντας τις διαστάσεις που μπορεί να πάρει, με τελικό αποτέλεσμα ένα πόνημα για τον άνδρα.
- Πώς γεννήθηκαν οι συνθήκες της ανδρικής απουσίας;
Πρόκειται για συνθήκες μιας πολύπλοκης και πολυσύνθετης πραγματικότητας, η οποία μοιάζει να έχει τις ρίζες της βαθιά μέσα στον χρόνο. Πιο συγκεκριμένα, οι συνθήκες που επικρατούσαν στη χώρα μας λόγω της γεωπολιτικής της θέσης, όπως πόλεμοι και μεταναστεύσεις, ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε και η ιστορία που τελικά γράφτηκε μοιάζουν να βρίσκονται σε συνάρτηση με την ανδρική απουσία, η οποία τις περισσότερες φορές ταυτιζόταν με τη θυσία του άνδρα, προκειμένου να διασφαλιστεί η επιβίωση της οικογένειας και της κοινότητας στην οποία ανήκε.
Οι τρεις ιδιότητες του Έλληνα, του πολεμιστή στη μάχη, του ναυτικού στη θάλασσα, του μετανάστη, ο οποίος μάχεται να επιβιώσει από τον κίνδυνο που κρύβει το άγνωστο, τον μετουσίωναν σε άνθρωπο σκληρό, δυνατό και ανθεκτικό, ο οποίος, προκειμένου να αντέξει, χρειαζόταν να καταπνίξει τις ευαισθησίες και τις αδυναμίες του.
Ο κατακερματισμένος του εαυτός, ο σακατεμένος από τις δυσμενείς συνθήκες της ζωής του, τον ανάγκασε πολλές φορές να ζήσει με γνώμονα τη λογική του παραλόγου. Η απουσία αυτή του άνδρα που, είτε φυσική είτε συναισθηματική, είχε μεγάλο αντίκτυπο στα παιδιά και στην οικογένειά του, έδειχνε να μεταβιβάζεται ως τρόπος ύπαρξης και συνύπαρξης με τους σημαντικούς άλλους και να ενσωματώνεται ως κυρίαρχο στοιχείο της ταυτότητάς του.
- Πώς προέκυψαν οι αναφορές σε μύθους, ποιήματα και τραγούδια στο πρώτο κυρίως μέρος του βιβλίου;
Χρειάστηκε να γυρίσω πίσω στον χρόνο για να αναζητήσω τον έλληνα άνδρα από την απαρχή της πορείας του στον κόσμο, εστιάζοντας στην εξέλιξή του μέσα στο πέρασμα των αιώνων, ώστε να μπορέσω να τον συναντήσω εκ νέου. Ως εκ τούτου, μελέτησα τον γραπτό του λόγο, ενώ προσπάθησα να τον γνωρίσω μέσα από τους μύθους και τα έπη, τη φιλοσοφία, την ποίηση και τη λογοτεχνία, μοναδικές πηγές άντλησης στοιχείων εκείνης της περιόδου για την προσωπικότητα, την ιδιοσυγκρασία και τον ψυχισμό του.
- Δίνετε στην ανδρική απουσία διαχρονική σημασία, καθώς αναφέρεστε και σε σύγχρονες μορφές της, τις οποίες ονομάζετε «καταφύγια». Τι οδηγεί τον σημερινό άνδρα στην απουσία, και από τι τελικά τρέχει να «σωθεί»;
Μελετώντας ενδελεχώς την πορεία και εξέλιξη του σύγχρονου έλληνα άνδρα, η απουσία συνεχίζει να αποτελεί κυρίαρχο τρόπο συμπεριφοράς του, μόνο που σήμερα εκφράζεται μέσα από καινούργια δεδομένα και μορφές. Στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, για παράδειγμα, η έντονη προσήλωση του άνδρα στην εργασία αποτελεί μια νέα μορφή απουσίας, καθώς χρησιμοποιείται πολλές φορές με παράδοξο τρόπο: ενώ είναι το μέσο, γίνεται ο σκοπός, ορίζοντας τον πυρήνα της κοινωνικής του ταυτότητας.
Άλλες μορφές απουσίας αποτελούν η κατασπατάληση του χρόνου του στα καφενεία και στα γήπεδα, η δραστηριοποίησή του σε πολιτικές οργανώσεις, το αλκοόλ και οι ουσίες, κ.ο.κ., καταφύγια που τον «βοηθούν» να εκτονωθεί και να εκφραστεί, πιστεύοντας ότι αξίζει και γίνεται αποδεκτός, κατασκευάζοντας παράλληλα μια πλαστή θετική εικόνα για τον εαυτό του, που τόσο πολύ έχει ανάγκη.
Ο έλληνας άνδρας καλείται να αναλάβει, σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, ρόλους για τους οποίους δεν έχει προετοιμαστεί. Νιώθοντας αρχικά άβολα και αδέξια μέσα στο σπίτι του, καθώς δεν έχει εκπαιδευτεί στη συνεργατικότητα, στην έκφραση των συναισθημάτων και των αναγκών του, στο μοίρασμα των ευθυνών του σπιτιού και στο μεγάλωμα των παιδιών, με άλλα λόγια δεν έχει αποκτήσει την εμπειρία και το βίωμα να μπορεί να συνυπάρχει με την οικογένειά του, ο άνδρας στρέφεται εκτός σπιτιού.
Αν λάβουμε υπόψη μας δε το μεγάλο ανεκπλήρωτο κενό που κουβαλάει διαρκώς μέσα του από την έλλειψη του δικού του πατέρα στο μεγάλωμά του, η αναζήτηση λύσεων για τη συναισθηματική του επιβίωση κρίνεται αναγκαία.
- Σε μια πρώτη ανάγνωση, φαίνεται πως οι συνέπειες της πατρικής απουσίας και στέρησης δεν αφορούν μόνο τα παιδιά. Μπορείτε να μας εξηγήσετε πώς συμβαίνει αυτό;
Πράγματι, ο αντίκτυπος της πατρικής απουσίας δεν περιορίζεται μόνο σε άτομα, αλλά διαχέεται και σε κοινωνίες ολόκληρες. Στο παιδί, ο αντίκτυπος αυτός εκφράζεται μέσα από την ανεπαρκή αίσθηση εαυτού, ενώ συνοδεύεται από μεγάλη εσωτερική σύγχυση. Ενέχει επίσης δυσφορικά συναισθήματα, όπως θυμός, ενοχή, θλίψη, τα οποία ζητούν διέξοδο και συνήθως εκτονώνονται με δυσλειτουργικές συμπεριφορές.
Σύμφωνα με πολλούς κοινωνικούς επιστήμονες, η βασική αιτία πολλών ατομικών και κοινωνικών προβλημάτων συνδέεται με την έλλειψη δέσμευσης του πατέρα στη ζωή των παιδιών του. Ως εκ τούτου, οι αιτίες για την εγκληματικότητα των ανηλίκων, την κατάχρηση ναρκωτικών και αλκοόλ, την εφηβική εγκυμοσύνη, για την παιδική φτώχεια, για βίαιες και επιθετικές συμπεριφορές μπορούν να εντοπιστούν άμεσα στην έλλειψη εμπλοκής του πατέρα στη ζωή των παιδιών του. Το τραύμα από την πατρική στέρηση μεταφράζεται συνήθως από το παιδί ως εγκατάλειψη και συνοδεύεται από μια διαρκή αίσθηση «ορφάνιας».
Πολλές φορές εσωτερικεύεται ως μια πεποίθηση αναξιότητας να αγαπηθεί, εφόσον θεωρεί ότι ο ίδιος του ο πατέρας δεν το αγάπησε ποτέ. Σταδιακά χάνει την εμπιστοσύνη του στους ανθρώπους, ενώ βαθιά μέσα του ντρέπεται πολύ για την ανικανότητά του να κερδίσει την πατρική αγάπη και προσοχή. Με χαμηλή αυτοεκτίμηση αισθάνεται φοβισμένο και ευάλωτο, με αποτέλεσμα να μην τολμάει να διεκδικεί στη ζωή του αυτά που επιθυμεί. Δεν είναι λίγες οι φορές που, σε συνδυασμό με άλλους επιβαρυντικούς παράγοντες, η ντροπή του μπορεί να κλιμακωθεί και σταδιακά να μεταμορφωθεί σε ολοκληρωτική απαξίωση του εαυτού, συνοδευόμενη από έντονα αρνητικά συναισθήματα και αυτοκαταστροφική συμπεριφορά.
Οι συνέπειες της πατρικής απουσίας όμως, όπως προανέφερα, δεν εξαντλούνται σε ατομικό ή οικογενειακό επίπεδο. Η πατρική απουσία μπορεί να έχει και τεράστιο διαχρονικό αντίκτυπο, καθώς το τραύμα που αφήνει πίσω της δεν περιορίζεται αποκλειστικά στη γενιά που το βιώνει, αλλά διαχέεται και στην επόμενη, δρώντας συσσωρευτικά. Επιπλέον, μπορεί να λάβει και κοινωνικές διαστάσεις επιδρώντας σε μεγαλύτερα συστήματα, όπως ένα κράτος. Για παράδειγμα, όλοι μας ζούμε και βιώνουμε καθημερινά δραματικές συνέπειες μιας «ορφανής από πατέρες κοινωνίας».
Οι ηγέτες, που θα έπρεπε να λειτουργούν ως πατέρες εθνών, διατηρώντας τον κόσμο ανθρώπινο, έχοντας στερηθεί οι ίδιοι τη συναισθηματική πατρική παρουσία στη ζωή τους, αδυνατούν να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων και αποφασίζουν για το μέλλον του κόσμου με βάση ιδία οφέλη και κατ’ επέκταση με βάση την άτεγκτη και σκληρή τους πλευρά.
- Ποια είναι η έννοια της πατρότητας σήμερα και πώς διαμορφώνεται ο πατρικός ρόλος στη σύγχρονη ελληνική οικογένεια;
Στις μεταμοντέρνες κοινωνίες η σημασία που αποκτά η πατρότητα αποσυνδέεται κατά πολύ από τη βιολογική της υπόσταση, ενώ συνδέεται με νέες μορφές παρουσίας του πατέρα στη σχέση με το παιδί του, όπως αυτή της ενεργού συμμετοχής του στη ζωή του, στην ανάπτυξη ισχυρού συναισθηματικού δεσμού μαζί του, διευρύνοντας έτσι κατά πολύ την αρχική επικρατούσα αντίληψη για τον πατρικό ρόλο.
Με άλλα λόγια, η έννοια της πατρότητας μοιάζει να επαναπροσδιορίζεται και να εξελίσσεται ως μια συνθήκη ιδιαίτερα σημαντική αλλά και απαραίτητη για την καλή ψυχοσυναισθηματική υγεία ολόκληρου του οικογενειακού συστήματος, του οποίου μέρος είναι και ο ίδιος ο άνδρας. Στην ελληνική πραγματικότητα παρατηρείται μια μετατόπιση στη στάση των ελλήνων πατέρων σε σχέση με την ενασχόλησή τους με το μεγάλωμα των παιδιών τους, γεγονός πολύ ενθαρρυντικό και αισιόδοξο.
Για παράδειγμα, σύμφωνα με έρευνα του ΚΕΘΙ, ο έλληνας πατέρας θα πάρει ικανοποίηση από τα παιδιά του και θα εμπλακεί στη φροντίδα τους σε μεγάλο βαθμό, κάτι που δεν συνέβαινε παλαιότερα. Διαφαίνεται λοιπόν ότι συντελούνται αλλαγές, έστω και αν συμβαίνουν με αργό ρυθμό, γεγονός εξαιρετικά σημαντικό μακροπρόθεσμα.
- Συνδέεται η ανδρική απουσία με τη σημερινή κρίση που βιώνουμε και, αν ναι, πώς;
Με γνώμονα τον συστημικό τρόπο σκέψης, η απάντηση που θα έδινα είναι πως ναι, συνδέεται. Η κατάσταση για την οποία μιλάμε μοιάζει με ένα ντόμινο, όπου κανένα κομμάτι δεν καταφέρνει να μείνει όρθιο, όταν ήδη τα προηγούμενα από αυτό έχουν καταρρεύσει. Ο άνδρας λοιπόν, ως μέρος ενός ευρύτερου και μεγαλύτερου συνόλου, δεν θα μπορούσε να αποτελεί την εξαίρεση, ειδικά όταν είναι απροετοίμαστος μπροστά στις σαρωτικές και καταιγιστικές αλλαγές ενός νέου τρόπου ζωής, τον οποίο καθορίζουν τα νέα τεχνολογικά και επιστημονικά δεδομένα, οι αλλαγές στους ρόλους των δύο φύλων, η ανάδυση νέων μορφών οικογένειας, το διαζύγιο κ.ο.κ.
Η δυσκολία του να βρίσκεται σε επαφή με τον εαυτό του και τα συναισθήματά του, ως απόρροια, μεταξύ άλλων, και της δικής του πατρικής στέρησης, τον έχει οδηγεί σε συναισθηματική απομόνωση και μοναξιά, ενώ την ίδια ώρα η δυσκολία αυτή εντείνεται από την υλοποίηση του κυρίαρχου αξιακού συστήματος, όπως ο υπερκαταναλωτισμός και ο νεοπλουτισμός, όπου οι ηθικές και οι πνευματικές αξίες έχουν αντικατασταθεί από μια υλιστική τάση. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες χάνει τελείως το μέτρο, με αποτέλεσμα η κατάσταση να εκτροχιαστεί και να πάρει τις διαστάσεις που όλοι γνωρίζουμε.
- Η επιστροφή του άνδρα τι σηματοδοτεί και τι μπορεί να φέρει μαζί της μακροπρόθεσμα;
Οι συστημικοί θεραπευτές διαβλέπουμε κάτι καινούργιο και διαφορετικό με την επιστροφή του άνδρα. Τον βλέπουμε να επιστρέφει εξαντλημένος από τους πολέμους, τις μεταναστεύσεις και τα ταξίδια, απομυζημένος από τις καταχρήσεις στο πρόσφατο παρελθόν και απογυμνωμένος από τα φτιασίδια της μεταμοντέρνας κυρίαρχης εικόνας του σύγχρονου άνδρα που επικρατεί, για να αναζητήσει και να δώσει νέο νόημα στη ζωή του.
Τον βλέπουμε να λύνει τη σιωπή του, δοκιμάζοντας διάφορους τρόπους ώστε να είναι περισσότερο «παρών» στην οικογένειά του και σε επαφή με τον εαυτό του. Παρατηρούμε με ενδιαφέρον ότι ο ανδρισμός δεν ορίζεται πλέον μόνο με βάση τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή με την αρρενωπότητα τυλιγμένη στην αγριάδα του πολεμιστή και στην επαγγελματική επιτυχία.
Ο ανδρισμός σε αυτή τη φάση ενστερνίζεται την τρυφερότητα του πατρικού ρόλου, εισάγοντας νέα στοιχεία στην ανδρική ταυτότητα, στοιχεία ανθρωποκεντρικά. Η επιστροφή του άνδρα σηματοδοτεί την επιστροφή του στον «οίκο» του, που σημαίνει συνάντηση εκ βαθέων με τον εαυτό του, τη σύντροφο και τα παιδιά του, αλλά και απελευθέρωση από τις δυσλειτουργίες του παρελθόντος.
Η επιστροφή αυτή φέρνει συμφιλίωση, γαλήνη, ασφάλεια, εσωτερική συγκρότηση τόσο στον ίδιο όσο και στο περιβάλλον του, ενώ αυτή η στάση ζωής μπορεί να εμπνεύσει, να καλλιεργήσει και να δημιουργήσει τις βάσεις για μια πιο ανθρώπινη κοινωνία μακροπρόθεσμα.
- Πώς γεννήθηκαν οι συνθήκες της ανδρικής απουσίας;
Πρόκειται για συνθήκες μιας πολύπλοκης και πολυσύνθετης πραγματικότητας, η οποία μοιάζει να έχει τις ρίζες της βαθιά μέσα στον χρόνο. Πιο συγκεκριμένα, οι συνθήκες που επικρατούσαν στη χώρα μας λόγω της γεωπολιτικής της θέσης, όπως πόλεμοι και μεταναστεύσεις, ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε και η ιστορία που τελικά γράφτηκε μοιάζουν να βρίσκονται σε συνάρτηση με την ανδρική απουσία, η οποία τις περισσότερες φορές ταυτιζόταν με τη θυσία του άνδρα, προκειμένου να διασφαλιστεί η επιβίωση της οικογένειας και της κοινότητας στην οποία ανήκε.
Οι τρεις ιδιότητες του Έλληνα, του πολεμιστή στη μάχη, του ναυτικού στη θάλασσα, του μετανάστη, ο οποίος μάχεται να επιβιώσει από τον κίνδυνο που κρύβει το άγνωστο, τον μετουσίωναν σε άνθρωπο σκληρό, δυνατό και ανθεκτικό, ο οποίος, προκειμένου να αντέξει, χρειαζόταν να καταπνίξει τις ευαισθησίες και τις αδυναμίες του.
Ο κατακερματισμένος του εαυτός, ο σακατεμένος από τις δυσμενείς συνθήκες της ζωής του, τον ανάγκασε πολλές φορές να ζήσει με γνώμονα τη λογική του παραλόγου. Η απουσία αυτή του άνδρα που, είτε φυσική είτε συναισθηματική, είχε μεγάλο αντίκτυπο στα παιδιά και στην οικογένειά του, έδειχνε να μεταβιβάζεται ως τρόπος ύπαρξης και συνύπαρξης με τους σημαντικούς άλλους και να ενσωματώνεται ως κυρίαρχο στοιχείο της ταυτότητάς του.
- Πώς προέκυψαν οι αναφορές σε μύθους, ποιήματα και τραγούδια στο πρώτο κυρίως μέρος του βιβλίου;
Χρειάστηκε να γυρίσω πίσω στον χρόνο για να αναζητήσω τον έλληνα άνδρα από την απαρχή της πορείας του στον κόσμο, εστιάζοντας στην εξέλιξή του μέσα στο πέρασμα των αιώνων, ώστε να μπορέσω να τον συναντήσω εκ νέου. Ως εκ τούτου, μελέτησα τον γραπτό του λόγο, ενώ προσπάθησα να τον γνωρίσω μέσα από τους μύθους και τα έπη, τη φιλοσοφία, την ποίηση και τη λογοτεχνία, μοναδικές πηγές άντλησης στοιχείων εκείνης της περιόδου για την προσωπικότητα, την ιδιοσυγκρασία και τον ψυχισμό του.
- Δίνετε στην ανδρική απουσία διαχρονική σημασία, καθώς αναφέρεστε και σε σύγχρονες μορφές της, τις οποίες ονομάζετε «καταφύγια». Τι οδηγεί τον σημερινό άνδρα στην απουσία, και από τι τελικά τρέχει να «σωθεί»;
Μελετώντας ενδελεχώς την πορεία και εξέλιξη του σύγχρονου έλληνα άνδρα, η απουσία συνεχίζει να αποτελεί κυρίαρχο τρόπο συμπεριφοράς του, μόνο που σήμερα εκφράζεται μέσα από καινούργια δεδομένα και μορφές. Στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, για παράδειγμα, η έντονη προσήλωση του άνδρα στην εργασία αποτελεί μια νέα μορφή απουσίας, καθώς χρησιμοποιείται πολλές φορές με παράδοξο τρόπο: ενώ είναι το μέσο, γίνεται ο σκοπός, ορίζοντας τον πυρήνα της κοινωνικής του ταυτότητας.
Άλλες μορφές απουσίας αποτελούν η κατασπατάληση του χρόνου του στα καφενεία και στα γήπεδα, η δραστηριοποίησή του σε πολιτικές οργανώσεις, το αλκοόλ και οι ουσίες, κ.ο.κ., καταφύγια που τον «βοηθούν» να εκτονωθεί και να εκφραστεί, πιστεύοντας ότι αξίζει και γίνεται αποδεκτός, κατασκευάζοντας παράλληλα μια πλαστή θετική εικόνα για τον εαυτό του, που τόσο πολύ έχει ανάγκη.
Ο έλληνας άνδρας καλείται να αναλάβει, σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, ρόλους για τους οποίους δεν έχει προετοιμαστεί. Νιώθοντας αρχικά άβολα και αδέξια μέσα στο σπίτι του, καθώς δεν έχει εκπαιδευτεί στη συνεργατικότητα, στην έκφραση των συναισθημάτων και των αναγκών του, στο μοίρασμα των ευθυνών του σπιτιού και στο μεγάλωμα των παιδιών, με άλλα λόγια δεν έχει αποκτήσει την εμπειρία και το βίωμα να μπορεί να συνυπάρχει με την οικογένειά του, ο άνδρας στρέφεται εκτός σπιτιού.
Αν λάβουμε υπόψη μας δε το μεγάλο ανεκπλήρωτο κενό που κουβαλάει διαρκώς μέσα του από την έλλειψη του δικού του πατέρα στο μεγάλωμά του, η αναζήτηση λύσεων για τη συναισθηματική του επιβίωση κρίνεται αναγκαία.
- Σε μια πρώτη ανάγνωση, φαίνεται πως οι συνέπειες της πατρικής απουσίας και στέρησης δεν αφορούν μόνο τα παιδιά. Μπορείτε να μας εξηγήσετε πώς συμβαίνει αυτό;
Πράγματι, ο αντίκτυπος της πατρικής απουσίας δεν περιορίζεται μόνο σε άτομα, αλλά διαχέεται και σε κοινωνίες ολόκληρες. Στο παιδί, ο αντίκτυπος αυτός εκφράζεται μέσα από την ανεπαρκή αίσθηση εαυτού, ενώ συνοδεύεται από μεγάλη εσωτερική σύγχυση. Ενέχει επίσης δυσφορικά συναισθήματα, όπως θυμός, ενοχή, θλίψη, τα οποία ζητούν διέξοδο και συνήθως εκτονώνονται με δυσλειτουργικές συμπεριφορές.
Σύμφωνα με πολλούς κοινωνικούς επιστήμονες, η βασική αιτία πολλών ατομικών και κοινωνικών προβλημάτων συνδέεται με την έλλειψη δέσμευσης του πατέρα στη ζωή των παιδιών του. Ως εκ τούτου, οι αιτίες για την εγκληματικότητα των ανηλίκων, την κατάχρηση ναρκωτικών και αλκοόλ, την εφηβική εγκυμοσύνη, για την παιδική φτώχεια, για βίαιες και επιθετικές συμπεριφορές μπορούν να εντοπιστούν άμεσα στην έλλειψη εμπλοκής του πατέρα στη ζωή των παιδιών του. Το τραύμα από την πατρική στέρηση μεταφράζεται συνήθως από το παιδί ως εγκατάλειψη και συνοδεύεται από μια διαρκή αίσθηση «ορφάνιας».
Πολλές φορές εσωτερικεύεται ως μια πεποίθηση αναξιότητας να αγαπηθεί, εφόσον θεωρεί ότι ο ίδιος του ο πατέρας δεν το αγάπησε ποτέ. Σταδιακά χάνει την εμπιστοσύνη του στους ανθρώπους, ενώ βαθιά μέσα του ντρέπεται πολύ για την ανικανότητά του να κερδίσει την πατρική αγάπη και προσοχή. Με χαμηλή αυτοεκτίμηση αισθάνεται φοβισμένο και ευάλωτο, με αποτέλεσμα να μην τολμάει να διεκδικεί στη ζωή του αυτά που επιθυμεί. Δεν είναι λίγες οι φορές που, σε συνδυασμό με άλλους επιβαρυντικούς παράγοντες, η ντροπή του μπορεί να κλιμακωθεί και σταδιακά να μεταμορφωθεί σε ολοκληρωτική απαξίωση του εαυτού, συνοδευόμενη από έντονα αρνητικά συναισθήματα και αυτοκαταστροφική συμπεριφορά.
Οι συνέπειες της πατρικής απουσίας όμως, όπως προανέφερα, δεν εξαντλούνται σε ατομικό ή οικογενειακό επίπεδο. Η πατρική απουσία μπορεί να έχει και τεράστιο διαχρονικό αντίκτυπο, καθώς το τραύμα που αφήνει πίσω της δεν περιορίζεται αποκλειστικά στη γενιά που το βιώνει, αλλά διαχέεται και στην επόμενη, δρώντας συσσωρευτικά. Επιπλέον, μπορεί να λάβει και κοινωνικές διαστάσεις επιδρώντας σε μεγαλύτερα συστήματα, όπως ένα κράτος. Για παράδειγμα, όλοι μας ζούμε και βιώνουμε καθημερινά δραματικές συνέπειες μιας «ορφανής από πατέρες κοινωνίας».
Οι ηγέτες, που θα έπρεπε να λειτουργούν ως πατέρες εθνών, διατηρώντας τον κόσμο ανθρώπινο, έχοντας στερηθεί οι ίδιοι τη συναισθηματική πατρική παρουσία στη ζωή τους, αδυνατούν να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων και αποφασίζουν για το μέλλον του κόσμου με βάση ιδία οφέλη και κατ’ επέκταση με βάση την άτεγκτη και σκληρή τους πλευρά.
- Ποια είναι η έννοια της πατρότητας σήμερα και πώς διαμορφώνεται ο πατρικός ρόλος στη σύγχρονη ελληνική οικογένεια;
Στις μεταμοντέρνες κοινωνίες η σημασία που αποκτά η πατρότητα αποσυνδέεται κατά πολύ από τη βιολογική της υπόσταση, ενώ συνδέεται με νέες μορφές παρουσίας του πατέρα στη σχέση με το παιδί του, όπως αυτή της ενεργού συμμετοχής του στη ζωή του, στην ανάπτυξη ισχυρού συναισθηματικού δεσμού μαζί του, διευρύνοντας έτσι κατά πολύ την αρχική επικρατούσα αντίληψη για τον πατρικό ρόλο.
Με άλλα λόγια, η έννοια της πατρότητας μοιάζει να επαναπροσδιορίζεται και να εξελίσσεται ως μια συνθήκη ιδιαίτερα σημαντική αλλά και απαραίτητη για την καλή ψυχοσυναισθηματική υγεία ολόκληρου του οικογενειακού συστήματος, του οποίου μέρος είναι και ο ίδιος ο άνδρας. Στην ελληνική πραγματικότητα παρατηρείται μια μετατόπιση στη στάση των ελλήνων πατέρων σε σχέση με την ενασχόλησή τους με το μεγάλωμα των παιδιών τους, γεγονός πολύ ενθαρρυντικό και αισιόδοξο.
Για παράδειγμα, σύμφωνα με έρευνα του ΚΕΘΙ, ο έλληνας πατέρας θα πάρει ικανοποίηση από τα παιδιά του και θα εμπλακεί στη φροντίδα τους σε μεγάλο βαθμό, κάτι που δεν συνέβαινε παλαιότερα. Διαφαίνεται λοιπόν ότι συντελούνται αλλαγές, έστω και αν συμβαίνουν με αργό ρυθμό, γεγονός εξαιρετικά σημαντικό μακροπρόθεσμα.
- Συνδέεται η ανδρική απουσία με τη σημερινή κρίση που βιώνουμε και, αν ναι, πώς;
Με γνώμονα τον συστημικό τρόπο σκέψης, η απάντηση που θα έδινα είναι πως ναι, συνδέεται. Η κατάσταση για την οποία μιλάμε μοιάζει με ένα ντόμινο, όπου κανένα κομμάτι δεν καταφέρνει να μείνει όρθιο, όταν ήδη τα προηγούμενα από αυτό έχουν καταρρεύσει. Ο άνδρας λοιπόν, ως μέρος ενός ευρύτερου και μεγαλύτερου συνόλου, δεν θα μπορούσε να αποτελεί την εξαίρεση, ειδικά όταν είναι απροετοίμαστος μπροστά στις σαρωτικές και καταιγιστικές αλλαγές ενός νέου τρόπου ζωής, τον οποίο καθορίζουν τα νέα τεχνολογικά και επιστημονικά δεδομένα, οι αλλαγές στους ρόλους των δύο φύλων, η ανάδυση νέων μορφών οικογένειας, το διαζύγιο κ.ο.κ.
Η δυσκολία του να βρίσκεται σε επαφή με τον εαυτό του και τα συναισθήματά του, ως απόρροια, μεταξύ άλλων, και της δικής του πατρικής στέρησης, τον έχει οδηγεί σε συναισθηματική απομόνωση και μοναξιά, ενώ την ίδια ώρα η δυσκολία αυτή εντείνεται από την υλοποίηση του κυρίαρχου αξιακού συστήματος, όπως ο υπερκαταναλωτισμός και ο νεοπλουτισμός, όπου οι ηθικές και οι πνευματικές αξίες έχουν αντικατασταθεί από μια υλιστική τάση. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες χάνει τελείως το μέτρο, με αποτέλεσμα η κατάσταση να εκτροχιαστεί και να πάρει τις διαστάσεις που όλοι γνωρίζουμε.
- Η επιστροφή του άνδρα τι σηματοδοτεί και τι μπορεί να φέρει μαζί της μακροπρόθεσμα;
Οι συστημικοί θεραπευτές διαβλέπουμε κάτι καινούργιο και διαφορετικό με την επιστροφή του άνδρα. Τον βλέπουμε να επιστρέφει εξαντλημένος από τους πολέμους, τις μεταναστεύσεις και τα ταξίδια, απομυζημένος από τις καταχρήσεις στο πρόσφατο παρελθόν και απογυμνωμένος από τα φτιασίδια της μεταμοντέρνας κυρίαρχης εικόνας του σύγχρονου άνδρα που επικρατεί, για να αναζητήσει και να δώσει νέο νόημα στη ζωή του.
Τον βλέπουμε να λύνει τη σιωπή του, δοκιμάζοντας διάφορους τρόπους ώστε να είναι περισσότερο «παρών» στην οικογένειά του και σε επαφή με τον εαυτό του. Παρατηρούμε με ενδιαφέρον ότι ο ανδρισμός δεν ορίζεται πλέον μόνο με βάση τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή με την αρρενωπότητα τυλιγμένη στην αγριάδα του πολεμιστή και στην επαγγελματική επιτυχία.
Ο ανδρισμός σε αυτή τη φάση ενστερνίζεται την τρυφερότητα του πατρικού ρόλου, εισάγοντας νέα στοιχεία στην ανδρική ταυτότητα, στοιχεία ανθρωποκεντρικά. Η επιστροφή του άνδρα σηματοδοτεί την επιστροφή του στον «οίκο» του, που σημαίνει συνάντηση εκ βαθέων με τον εαυτό του, τη σύντροφο και τα παιδιά του, αλλά και απελευθέρωση από τις δυσλειτουργίες του παρελθόντος.
Η επιστροφή αυτή φέρνει συμφιλίωση, γαλήνη, ασφάλεια, εσωτερική συγκρότηση τόσο στον ίδιο όσο και στο περιβάλλον του, ενώ αυτή η στάση ζωής μπορεί να εμπνεύσει, να καλλιεργήσει και να δημιουργήσει τις βάσεις για μια πιο ανθρώπινη κοινωνία μακροπρόθεσμα.
Ενημέρωση 18/07/17
Έγραψαν για το βιβλίο:
Ο Βασίλης Βασιλικός, συγγραφέας, έγραψε μεταξύ άλλων για το βιβλίο:
- «Το άκρως ενδιαφέρον δοκίμιο της Ελισάβετ Μπαρμπαλιού, ευανάγνωστο κι από τον ελάχιστα μυημένο στην επιστήμη της ψυχολογίας, έρχεται να καλύψει ένα μεγάλο κενό στις μελέτες των gender studies διεθνώς και στον τόπο μας. Με ύφος γλαφυρό, μας ξεναγεί, με συντομία αξιοζήλευτη, από το απώτατο παρελθόν ως την άυλη ψηφιακή δικτύωση της εποχής μας, στην προβληματική περίπτωση του «υποταγμένου-εξεγερμένου» (όπως επιγραμματικά τη συνοψίζει) «έλληνα άνδρα». Με αντλημένες από την επαγγελματική εμπειρία της «ζωντανές» περιπτώσεις ανδρών που αναζήτησαν λύσεις στα προσωπικά και οικογενειακά τους αδιέξοδα, και στηριγμένο σε μια πλούσια διεθνή και ελληνική βιβλιογραφία, η συγγραφέας καταφέρνει εκείνο στο οποίο αποτυγχάνουν οι ομότεχνες του φύλου της: να μην γράφει ως φεμινίστρια, αλλά ως ανατόμος μιας εν πολλοίς ακόμα ανεξερεύνητης σχέσης πατέρα-γιου στην εποχή μας».
Ο Γιώργος Δουατζής, ποιητής, δημοσιογράφος, επισημαίνει ότι η συγγραφέας:
-«κατάφερε έναν σημαντικό άθλο. Όχι τόσο για τον αξιοσημείωτο όγκο του έργου της και το εύρος του γνωστικού πεδίου που μας χαρίζει, όσο για την πολυσήμαντη, ευαίσθητη, διεισδυτική προσέγγισή της σε χώρους που δεν είχαν διερευνηθεί μέχρι σήμερα σε τόσες διαστάσεις, τουλάχιστον στην ελληνική βιβλιογραφία. Χώρους που άπτονται ιστορικών, κοινωνικών, ψυχολογικών, φιλοσοφικών διερευνήσεων. Χώρους, όπου αναδεικνύονται τα καταδυναστευτικά στερεότυπα που επί αιώνες στόχευαν στην καθυπόταξη του φερόμενου σαν ισχυρού άνδρα σε ρόλους που του επιβλήθηκαν διαχρονικά».
Ο Διονύσης Σακκάς, ψυχίατρος, ψυχοθεραπευτής, Πρόεδρος ΕΛΕΣΥΘ, έγραψε:
-«Το όμορφο και κατανοητό γράψιμο ενός ανθρώπου που έχει μάθει να ακούει τον πόνο και τις δυσκολίες στις σχέσεις των άλλων, αλλά και να τους απευθύνεται με τρόπο που μπορεί να μιλήσει μέσα τους, συνιστά πολύτιμο χάρισμα της συγγραφέως. Αυτό κάνει το βιβλίο ευανάγνωστο ακόμα και σε μη εξοικειωμένους με τις θεραπευτικές έννοιες αναγνώστες».
ΠΗΓΗ
- «Το άκρως ενδιαφέρον δοκίμιο της Ελισάβετ Μπαρμπαλιού, ευανάγνωστο κι από τον ελάχιστα μυημένο στην επιστήμη της ψυχολογίας, έρχεται να καλύψει ένα μεγάλο κενό στις μελέτες των gender studies διεθνώς και στον τόπο μας. Με ύφος γλαφυρό, μας ξεναγεί, με συντομία αξιοζήλευτη, από το απώτατο παρελθόν ως την άυλη ψηφιακή δικτύωση της εποχής μας, στην προβληματική περίπτωση του «υποταγμένου-εξεγερμένου» (όπως επιγραμματικά τη συνοψίζει) «έλληνα άνδρα». Με αντλημένες από την επαγγελματική εμπειρία της «ζωντανές» περιπτώσεις ανδρών που αναζήτησαν λύσεις στα προσωπικά και οικογενειακά τους αδιέξοδα, και στηριγμένο σε μια πλούσια διεθνή και ελληνική βιβλιογραφία, η συγγραφέας καταφέρνει εκείνο στο οποίο αποτυγχάνουν οι ομότεχνες του φύλου της: να μην γράφει ως φεμινίστρια, αλλά ως ανατόμος μιας εν πολλοίς ακόμα ανεξερεύνητης σχέσης πατέρα-γιου στην εποχή μας».
Ο Γιώργος Δουατζής, ποιητής, δημοσιογράφος, επισημαίνει ότι η συγγραφέας:
-«κατάφερε έναν σημαντικό άθλο. Όχι τόσο για τον αξιοσημείωτο όγκο του έργου της και το εύρος του γνωστικού πεδίου που μας χαρίζει, όσο για την πολυσήμαντη, ευαίσθητη, διεισδυτική προσέγγισή της σε χώρους που δεν είχαν διερευνηθεί μέχρι σήμερα σε τόσες διαστάσεις, τουλάχιστον στην ελληνική βιβλιογραφία. Χώρους που άπτονται ιστορικών, κοινωνικών, ψυχολογικών, φιλοσοφικών διερευνήσεων. Χώρους, όπου αναδεικνύονται τα καταδυναστευτικά στερεότυπα που επί αιώνες στόχευαν στην καθυπόταξη του φερόμενου σαν ισχυρού άνδρα σε ρόλους που του επιβλήθηκαν διαχρονικά».
Ο Διονύσης Σακκάς, ψυχίατρος, ψυχοθεραπευτής, Πρόεδρος ΕΛΕΣΥΘ, έγραψε:
-«Το όμορφο και κατανοητό γράψιμο ενός ανθρώπου που έχει μάθει να ακούει τον πόνο και τις δυσκολίες στις σχέσεις των άλλων, αλλά και να τους απευθύνεται με τρόπο που μπορεί να μιλήσει μέσα τους, συνιστά πολύτιμο χάρισμα της συγγραφέως. Αυτό κάνει το βιβλίο ευανάγνωστο ακόμα και σε μη εξοικειωμένους με τις θεραπευτικές έννοιες αναγνώστες».
ΠΗΓΗ
Παρουσίαση βιβλίου - Η επιστροφή του άνδρα - Ελ Μπαρμπαλιού
